Après des siècles d’extension continue, Bruxelles s’apprête à attaquer les derniers grands espaces naturels de son territoire régional. Le motif avancé est la réduction de la crise du logement, laquelle a pourtant étrangement prospéré pendant les 20 dernières années : la production massive de logements (+74.565 unités entre 2001 et 2020) – mais pas de logement social (+1.361 entre les deux mêmes dates)1 – est l’une des causes de l’allongement de la liste d’attente du logement social (de 31.140 en 2010 à 51.967 en 2022).
La crise du logement prospère … la crise du climat et de la biodiversité aussi !
Faut-il sacrifier les derniers espaces naturels, nos principaux alliés pour faire face au dérèglement climatique et à la crise de la biodiversité, pour construire du logement et ne pas réduire la crise du logement ? C’est bien ainsi que se pose la question en regard de la politique d’a-ménagement du territoire des dernières décennies.
Si la réponse était déjà claire, d’autres paramètres viennent confirmer qu’un changement de cap est urgemment indispensable.
L’urbanisation de Bruxelles est un étalement urbain
D’aucuns répètent que l’urbanisation de la ville et sa densification sont des solutions à l’étalement urbain. Si cela peut -être vrai dans le cadre d’une coopération entre les régions qui organiserait la protection large d’espaces naturels « à la campagne », cela ne fonctionne pas en l’absence de règles protectrices. En Belgique, le développement des villes n’a jamais freiné l’étalement urbain : la surface artificialisée par habitant y est de 560 m², alors qu’elle est de 350 m² aux Pays-Bas, de 460 au Luxembourg, de 510 en France et 290 en Espagne.2
À Bruxelles, un moratoire sur l’artificialisation des sols, tel que demandé par le TFJ, est indispensable. C’est une condition sine qua non de la préservation du bien-être et de la santé des Bruxellois-es, tout comme de l’adaptation à la crise du climat et de la biodiversité.
Il n’y aura pas plus d’habitants à Bruxelles en 2070 qu’en 2022 : il y a assez de bâti
Le bureau du Plan a en effet publié ce 31 janvier 2023 de nouvelles perspectives démographiques pour la Belgique et ses trois régions. À Bruxelles, les prévisions sont celles de la stabilité : le nombre attendu d’habitants en 2070 est même légèrement inférieur à celui de 20223.
Nous sommes donc passés du boom démographique de 2010, qui justifiait soit-disant des développements urbanistiques urgents, à la décroissance moins de 15 ans plus tard.
De toute évidence, l’urgence n’est plus à multiplier les nouveaux logements, au demeurant excédentaires à ce jour : l’urgence est à l’éradication de la crise du logement qui n’était pas et ne peut plus être un manque de nouveau bâti. Nous avons besoin de logements à prix abordable, d’une reprise de contrôle franche sur le marché de l’immobilier pour éviter l’explosion des loyers et des prix, de la rénovation des logements sociaux qui doivent l’être (4.000), de la réaffectation/rénovation des bureaux excédentaire, de la réquisition des bâtiments vides, de la socialisation d’une partie du parc public.
Les perspectives décroissantes du bureau du Plan plaident en faveur d’un arrêt sur la destruction de la nature et pour la dé-bétonisation des pans de la ville en carence d’espaces verts.
La nature et le logement sont des alliés : un changement de politique est nécessaire
Un changement de cap s’impose. Celui d’un urbanisme qui sorte de l’ornière productiviste et entre dans le 21ème siècle, caractérisé par l’explosion des inégalités sociales et le désordre écologique. Le cap d’un urbanisme de la modération, de la sobriété et de la solidarité, seul capable de permettre la cohabitation entre les humains, et entre les humains et les non-humains.
Bien loin de l’arrêt ou de la mort de la ville que craignent quelques esprits chagrins et frileux, dépassés par les événements, la préservation intégrale de la totalité des espaces naturels bruxellois constitue un levier formidable pour orienter la capitale vers une nouvelle perspective, nécessaire et souhaitable.
Les dirigeants, fourbus de leurs vieilles habitudes, apeurés par le changement, sont des freins puissants face à la mutation nécessaire : ils préfèrent continuer d’affaiblir la ville et d’exclure socialement les citoyens plutôt que s’orienter vers des chemins nouveaux, plus sobres et plus heureux.
Les citoyens doivent donc les aider en se montrant très pédagogues. C’est ce qu’ils feront à nouveau ce dimanche 12 février en défendant leur moratoire sur la destruction de la nature à Bruxelles, dès 14h30 Place de l’Albertine.
1) Chiffres de l’IBSA
2) Philippe Bihouix, Sophie Jeantet, Clémence De Selva, La ville stationnaire. Comment mettre fin à l’étalement urbain ?, Actes Sud, 2022, p. 305
3) Bureau fédéral du Plan – Publication – Conséquences de la guerre en Ukraine : croissance démographique en Belgique exceptionnelle en 2022 et incertitudes à moyen terme.
Persbericht 08/02/2023: Er is geen excuus meer om de natuur in Brussel te blijven vernietigen
Na eeuwen van voortdurende uitbreiding staat Brussel op het punt de laatste grote natuurlijke gebieden van zijn gewestelijk grondgebied te vernietigen. Als voorwendsel wordt de sociale huisvestingscrisis naar voor geschoven. Vreemd genoeg is deze crisis de afgelopen 20 jaar verergerd ondanks de massale toename van het aantal woningen (+74.565 eenheden tussen 2001 en 2020), maar niet van sociale woningen (+1.361 in dezelfde periode)(1). Dit veroorzaakt een groeiende wachtlijst voor sociale woningen (van 31.140 in 2010 tot 51.967 in 2022). De huizencrisis floreert, de klimaat- en biodiversiteitscrisis spijtig genoeg ook.
Moeten we de laatste natuurlijke gebieden, onze belangrijkste bondgenoten bij de aanpak van de klimaatverandering en de biodiversiteitscrisis, opofferen om woningen te bouwen terwijl deze geen oplossing bieden voor de huizencrisis? Dit is de vraag die we ons stellen in het licht van het ruimtelijke wanbeleid van de afgelopen decennia.
Het antwoord is duidelijk en nieuwe gegevens bevestigen dat een koerswijziging dringend noodzakelijk is.
De verdere verstedelijking van Brussel staat gelijk aan stadsuitbreiding
Het discours dat de verdere verdichting van de stad een middel zou zijn om stadsuitbreiding en aantasting van het platteland te voorkomen houdt weinig steek. Zonder samenwerking tussen regio’s in het kader van ruimtelijke ordening en zonder brede bescherming van natuurgelijke bieden en open ruimte « op het platteland » werkt een dergelijke visie niet. In België heeft de ontwikkeling van de steden de stadsuitbreiding nooit afgeremd: de verharde oppervlakte per inwoner bedraagt in België 560 m², terwijl deze in Nederland 350 m² bedraagt, in Luxemburg 460, in Frankrijk 510 en in Spanje 290 (2). Dit irrationele gebruik van ruimte dient dringend in vraag gesteld te worden.
De verdere horizontale verdichting van de stad in de perifere gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is op zich een vorm van stadsuitbreiding en bovendien verhindert dit beleid op geen enkele manier de verdere verstedelijking buiten de gewestgrenzen. Het opleggen van beschermende maatregelen voor de resterende open gebieden en natuur in Brussel is onontbeerlijk. Daarom vraagt het Tuiniersforum een moratorium op het verder verharden van bodems en het kappen van bomen. Het is een conditio sine qua non voor het behoud van het welzijn en de gezondheid van de Brusselaars en voor de aanpassing aan de klimaat- en biodiversiteitscrisis.
In 2070 zal Brussel niet meer inwoners tellen dan in 2022: er is genoeg gebouwd
Op 31 januari 2023 heeft het Planbureau nieuwe demografische vooruitzichten voor België en de drie gewesten gepubliceerd. In Brussel zijn de vooruitzichten stabiel: het verwachte aantal inwoners in 2070 is zelfs iets lager dan in 2022 (3). We gaan dus van een demografische boom in 2010, die zogenaamd een grote bouwwoede rechtvaardigde, naar een daling nog geen 15 jaar later.
Het is duidelijk dat het niet langer aan de orde is om steeds meer nieuwe woningen te bouwen. De noodzaak bestaat erin om dringend de huisvestingscrisis aan te pakken. Een crisis die, zoals de cijfers tonen, niet het gevolg was en is van een gebrek aan nieuwe woningen. We hebben nood aan betaalbare woningen, aan een regulering van de vastgoedmarkt om de explosie van huurprijzen te voorkomen, aan de renovatie van sociale woningen (4.000), aan de herbestemming/renovatie van leegstaande kantoren en de opvordering van leegstaande gebouwen, en aan de socialisatie van een deel van het woningbestand in handen van de publieke sector.
Als de demografische boom in het verleden het verlenen van vergunningen rechtvaardigde waardoor de natuur vernietigd werd, dan pleiten de afnemende vooruitzichten van het Planbureau voor een stopzetting van de natuurvernietiging en voor het ontharden van delen van de stad waar een gebrek aan groen is.
Natuur en huisvesting zijn bondgenoten, een beleidsshift is nodig
We hebben de laatste natuurlijke gebieden van Brussel nodig in de strijd tegen de klimaatverandering en het uitsterven van de soorten. Er is een koerswijziging nodig, waarbij de ruimtelijke ordening gebaseerd op financieel gewin en vernietiging van onze leefomgeving de omslag moet maken naar een beleid dat de noden van de 21e eeuw ter harte neemt, een eeuw die gekenmerkt wordt door een explosie van sociale ongelijkheden en ecologische wanorde. Een stedenbouwkundig beleid van matiging, soberheid en solidariteit, is de enige die het samenleven tussen mensen onderling en tussen mensen en natuur mogelijk maakt.
Een aantal beleidsmakers die overrompeld zijn door de gebeurtenissen en vastgeroest in oude denkpatronen vrezen dat het behoud van de nog overblijvende Brusselse natuurlijke gebieden de stad tot stilstand zou brengen en haar ten dode zou opschrijven. Zij zien niet in dat het integrale behoud van de bestaande natuur een formidabele hefboom is om de hoofdstad naar een nieuw, noodzakelijk en wenselijk perspectief te oriënteren.
Deze beleidsmakers, doordrongen van hun oude gewoonten en bang voor verandering, vormen een rem op de noodzakelijke beleidsshift: zij gaan liever door met het verder kwetsbaar maken van de leefbaarheid van de stad en het sociaal uitsluiten van de burgers dan dat zij nieuwe, soberder en gelukkiger wegen inslaan.
Burgers moeten hen daarom het goede pad tonen. Dat zullen ze deze zondag opnieuw doen door hun moratorium op de vernietiging van de natuur in Brussel te verdedigen, vanaf 14.30 uur op het Albertinaplein.
- Chiffres IBSA
- Philippe Bihouix, Sophie Jeantet, Clémence De Selva, La ville stationnaire. Comment mettre fin à l’étalement urbain ? Actes Sud, 2022, p. 305
- Bureau fédéral du Plan – Publication – Conséquences de la guerre en Ukraine : croissance démographique en Belgique exceptionnelle en 2022 et incertitudes à moyen terme